
Je kind is de voorbeeldleerling in de klas, is sociaal, behulpzaam en haalt goede cijfers. Maar zodra je hem van school haalt, lijkt er een knop om te gaan. Hij is boos, verongelijkt, ongeduldig en brutaal. Binnen het gezin is er veel spanning door de heftige uitbarstingen van je kind. De rest van het gezin loopt op eieren om de boel maar niet te laten escaleren. Wat veel mensen niet weten is dat dit gedrag te maken kan hebben met faalangst, zeker als je kind hooggevoelig is én een sterke wil heeft.
Op school de voorbeeldleerling, thuis het vurige kind
Lisa (10) is een vrolijk, slim meisje. Op school werkt ze hard en haalt goede cijfers: 'een voorbeeldige leerling', volgens haar juf. Thuis is het echter een heel ander verhaal. “Ze wordt boos om de kleinste dingen,” vertelt haar moeder. “Als haar broer iets zegt wat haar niet zint, slaat ze direct om zich heen. En als iets niet meteen lukt, schreeuwt ze dat ze het ‘toch nooit goed kan doen’ en rent ze huilend naar haar kamer.”. Lisa’s ouders voelen zich machteloos en begrijpen niet hoe hun ‘perfecte dochter’ op school thuis zo anders kan zijn.
Toen Lisa’s ouders hulp zochten, kwamen ze erachter dat Lisa faalangst heeft. Haar perfectionisme en angst om fouten te maken, zorgen ervoor dat ze zichzelf voortdurend onder druk zet. Combineer dat met haar hooggevoeligheid en sterke wil, en je krijgt een cocktail van spanning die zich op school ophoopt en thuis ontlaadt.
Wat is faalangst eigenlijk?
Faalangst is de angst om niet te voldoen, fouten te maken of te mislukken. Het gaat verder dan een beetje gezonde spanning: het kan kinderen compleet blokkeren of ze schieten in de vecht- of vluchtstand. Signalen van faalangst zijn:
Een negatief zelfbeeld hebben;
Snel boos en/of verdrietig worden;
Tics hebben;
Lichamelijke klachten, zoals: hoofdpijn, misselijk of buikpijn;
Nagelbijten;
Slecht slapen;
Moet vaak naar de wc;
Legt de lat hoog voor zichzelf en loopt op de tenen;
Of toont juist vermijdingsgedrag.
Iemand kan op verschillende manieren faalangst hebben, wat zich onderscheidt in positieve en negatieve faalangst. Positieve faalangst helpt om beter te presteren. Een kind is op zo’n moment alert en gemotiveerd, maar blijft in balans. Bij negatieve faalangst overheerst de angst, wat leidt tot blokkades of uitbarstingen. Er zijn twee vormen van negatieve faalangst:
Actieve faalangst
De faalangst die Lisa laat zien, heet actieve faalangst. Ze legt de lat torenhoog, doet ontzettend haar best en probeert elk risico op fouten te vermijden. Maar als het succes een keer uitblijft, wordt ze bevestigd in haar gevoel van falen. De faalangst zal, iedere keer dat ze niet aan haar eigen verwachtingen kan voldoen, toenemen en vroeg of laat geeft ze het op. Je ziet dat deze kinderen vooral vastlopen als ze eenmaal op het voortgezet onderwijs zitten.
Passieve faalangst
Kinderen met passieve faalangst vermijden juist alles wat hen moeilijk lijkt. Ze proberen onzichtbaar te zijn, lopen weg voordat ze het ook maar proberen, of saboteren juist het proces door clownesk gedrag of pestgedrag te laten zien. Deze kinderen geven snel op en gaan uitdagingen uit de weg. Het kind beschermt zichzelf op deze manier om de faalangst maar niet te hoeven voelen. Actieve faalangst kan makkelijk overgaan in passieve faalangst.
Waarom hooggevoeligheid en faalangst vaak samen gaan
Hooggevoelige kinderen zijn zich sterk bewust van hun omgeving. Elk detail (een boze blik van een klasgenoot, het parfum van de juf, of een verkeerde opmerking) wordt geregistreerd en op een diepe laag verwerkt. In tegenstelling tot mensen die minder gevoelig zijn en automatisch onbelangrijke informatie filteren, hebben hooggevoelige kinderen dit filter niet. Alle prikkels komen tegelijkertijd binnen via hun zintuigen, waardoor de spanning snel kan oplopen.
Wanneer deze hooggevoeligheid samengaat met een sterke wil en perfectionisme, ontstaat een verhoogd risico op faalangst. Kinderen als Lisa richten zich vol overgave op presteren en het voldoen aan verwachtingen. Ze voelen haarfijn aan wat er van hen wordt verwacht en streven naar harmonie. Hun gevoeligheid voor afwijzing motiveert hen om extra hard hun best te doen, waardoor ze onbewust de lat steeds hoger leggen. Lisa gunt zichzelf geen tijd om alle binnengekomen informatie te verwerken, waardoor het emmertje steeds voller komt te zitten. Pas thuis laat ze alles los en stroomt haar emmertje over.
Zo vormt de combinatie van hooggevoeligheid, een sterke wil en perfectionisme een vruchtbare bodem voor faalangst bij kinderen als Lisa.
Hoe kun je als ouder helpen?
Lisa’s ouders hebben geleerd om meer ruimte te maken voor ontspanning en verwerking. Dit zijn enkele tips die ook jou kunnen helpen:
Zorg voor verwerkingsmomenten tijdens de dag waarin je kind kan ontspannen. Voor het ene kind zal dit met een boek op de bank zijn, het andere kind beweegt liever of is graag creatief bezig. Deze momenten kunnen helpen om het emmertje te legen.
Blijf zelf rustig als je ziet dat je kind het moeilijk heeft. Faalangst uit zich bijna altijd in negatief gedrag, maar als jij herkent dat dit gedrag ergens vandaan komt, is het makkelijker om vanuit rust je kind op te vangen.
Laat zien dat fouten maken bij het leven hoort. Deel je eigen fouten en hoe je daarmee omgaat.
Benoem dat ‘goed genoeg’ ook écht goed is. Laat zien dat je kind geliefd is om de persoon die het is, niet om wat het presteert.
Bespreek emoties en bied praktische tools aan, zoals ademhalingsoefeningen of het benoemen van gevoelens. Wees hierin als ouder een rolmodel, waarin jij demonstreert hoe dit moet.
Een kind met een sterke wil heeft behoefte aan vrijheid, maar wil ook graag weten waar het aan toe is. Laat je kind meedenken en meebeslissen waar mogelijk, maar zorg tegelijkertijd voor voorspelbaarheid en duidelijke grenzen.
Hoe kan school helpen?
Hoewel Lisa’s gedrag op school geen problemen geeft, kan de school wel degelijk een belangrijke rol spelen in het voorkomen van spanningsopbouw. Ook als het voor leerkrachten niet direct zichtbaar is dat een kind met faalangst worstelt, kunnen kleine aanpassingen in de dagelijkse routine een groot verschil maken, vooral voor de thuissituatie.
Door bewust verwerkmomenten in te bouwen, geef je kinderen zoals Lisa de kans om tussendoor even op adem te komen. Dit kan door een kort beweegmoment in te lassen (bijvoorbeeld door een rondje te laten rennen over het plein of door het kind een klusje te geven waarin het even in beweging is), het kind te laten lezen of tekenen op een rustig plekje, of door een vrije keuze-activiteit in te plannen, waarin ze zelf mogen bepalen wat ze op dat moment gaan doen.
Perfectie bestaat niet, en dat mogen kinderen leren. Door in de klas een cultuur te creëren waarin fouten maken hoort bij het leerproces, verlaag je de druk. Complimenteer inzet en proces in plaats van alleen het resultaat, bijvoorbeeld: in plaats van “Goed gedaan, een 10!” kun je zeggen: “Ik zie dat je hard hebt gewerkt, wat knap dat je zo doorzette!”
Leerkrachten kunnen alle kinderen, en zeker hooggevoelige kinderen zoals Lisa, helpen door aandacht te besteden aan emotie- en spanningsregulatie. Denk hierbij aan psycho-educatie (het herkennen en benoemen van gevoelens), tools voor stressreductie (zoals het tekenen van emoties of mindfulness-oefeningen) of zorg voor een veilige plek in de (buurt van de) klas waar kinderen zich even kunnen terugtrekken als het hen teveel wordt.
Als de hele klas leert dat fouten maken mag, verminderen faalangst en perfectionisme niet alleen bij kinderen zoals Lisa, maar bij iedereen. Dit kan bijvoorbeeld door regelmatig met de groep te praten over wat het betekent om fouten te maken, door te zetten en te aanvaarden dat soms iets gewoon niet lukt en dat dat oké is.
Leerkrachten en ouders staan samen sterker. Een open communicatie over wat een kind nodig heeft, zorgt ervoor dat iedereen beter begrijpt hoe spanning kan worden voorkomen. Houd daarom het lijntje tussen ouders en leerkrachten kort en ga met elkaar in gesprek over hoe je samen het kind kan helpen.
Wil je meer weten over hoe je jouw kind kan ondersteunen? Plan een vrijblijvend gesprek of lees verder in mijn andere blogs over hooggevoelig en sterke wil.
Comments